ضوابط طراحی پارکینگ
ضوابط کلیدی طراحی پارکینگ: راهنمای جامع برای مهندسان و سازندگان
طراحی پارکینگ یکی از مهم‌ترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین بخش‌ها در طراحی پلان ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی است. اجرای صحیح ضوابط پارکینگ تاثیر مستقیم و بسیار زیادی بر روی پلان تمامی طبقات ساختمان دارد. عدم رعایت استانداردها در حین طراحی می‌تواند در زمان اجرا مشکلات بزرگی ایجاد کند. این مقاله به بررسی ابعاد استاندارد و ضوابط مهم در طراحی پارکینگ می‌پردازد تا شما را در این زمینه مسلط کند.
چرا طراحی پارکینگ اهمیت دارد؟
اهمیت طراحی اصولی پارکینگ تنها به فراهم کردن فضای کافی برای خودروها محدود نمی‌شود. جانمایی و ابعاد پارکینگ مستقیماً بر ستون‌گذاری ساختمان، محل قرارگیری رمپ، راه پله، آسانسور، و حتی فضای انباری و تاسیسات تاثیر می‌گذارد. یک طراحی اشتباه می‌تواند منجر به از دست دادن فضای پارک، افزایش جریمه‌های شهرداری (ماده ۱۰۰) یا کاهش کیفیت فضاهای دیگر ساختمان شود.
ابعاد استاندارد فضای پارک خودرو
ابعاد استاندارد برای هر فضای پارک خودرو دو و نیم متر (عرض) در پنج متر (طول) است. این ابعاد پایه‌ای‌ترین و کلی‌ترین اندازه است که باید در طراحی در نظر گرفته شود. این اندازه کمی بزرگتر از ابعاد خود خودرو است تا فضای کافی برای گردش، چپ و راست شدن، باز کردن درب خودرو، و پیاده شدن سرنشینان فراهم شود. این فضای اضافه همچنین برای چک کردن موتور یا خالی کردن صندوق عقب در نظر گرفته شده است و حداقل باید ۳۰ سانتی‌متر در اطراف خودرو باشد.
تاثیر موانع (دیوار و ستون) بر ابعاد پارکینگ
موانع اطراف فضای پارک، مانند دیوار یا ستون، می‌توانند بر ابعاد مورد نیاز تاثیر بگذارند. هدف از این تغییرات، فراهم کردن فضای کافی برای باز شدن درب خودرو است.
- اگر یک طرف فضای پارک دیوار و طرف دیگر ستون باشد، عرض می‌تواند ۲.۶ متر در نظر گرفته شود. البته منبع دیگر عرض ۴.۷۵ متر را برای دو خودرو کنار هم با یک طرف دیوار و یک طرف ستون ذکر کرده است.
- اگر دو طرف فضای پارک ستون باشد، عرض می‌تواند 2.2 متر باشد.
- اگر دو طرف فضای پارک دیوار باشد، عرض مورد نیاز بیشتر است تا امکان باز شدن درب‌ها وجود داشته باشد. برخی منابع 3 متر عرض را برای یک خودرو بین دو دیوار ذکر کرده‌اند. منبع دیگری نیز برای دو خودرو کنار هم با دو طرف دیوار، عرض ۵ متر را ذکر می‌کند.
توجه داشته باشید که این ابعاد حداقل هستند و در نظر گرفتن فضای بیشتر، به خصوص برای خودروهای بزرگتر یا شاسی بلند، می‌تواند مفیدتر باشد.
ابعاد برای چند خودرو (ابعاد کلی)
هنگام پارک کردن چند خودرو کنار هم، ابعاد کلی فضای مورد نیاز کمی متفاوت از مجموع ساده ابعاد یک خودرو است.
- برای دو خودرو کنار هم، به جای پنج متر (۲.۵+۲.۵)، عرض مورد نیاز ۴.۵ تا ۴.۷ متر در نظر گرفته می‌شود. اگر یک سمت دیوار باشد، این عرض باید ۲۵ سانتی‌متر افزایش یابد، یعنی ۴.۷۵ متر. اگر دو سمت دیوار باشد، ۵۰ سانتی‌متر اضافه می‌شود و عرض مورد نیاز ۵ متر خواهد بود.
- برای سه خودرو کنار هم، به جای هفت و نیم متر (۲.۵×۳)، عرض منطقی ۶.۸ متر است در صورتی که ستون در اطراف باشد. اگر دو طرف دیوار باشد، عرض مورد نیاز ۷.۲ متر خواهد بود.
- برای چهار خودرو کنار هم، کلیت ابعاد حدود ۹.۳ تا ۹.۵ متر یا ۹.۴ متر است، به جای ۱۰ متر.
به طور کلی، در شرایطی که موانعی مانند دیوار وجود دارند، حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر فضای بیشتری نسبت به حالتی که ستون‌ها در کنار هستند، نیاز است.
تفاوت اندازه‌گیری (تو به تو در مقابل آکس به آکس)
در اندازه‌گیری ابعاد پارکینگ، ملاک اصلی شهرداری اندازه “تو به تو” (فاصله داخلی بین موانع، پس از نازک‌کاری) است، نه “آکس به آکس” (مرکز به مرکز ستون‌ها). برای مثال، برای دو ماشین، حداقل فاصله تو به تو باید ۴.۵ متر باشد. اگر ابعاد ستون‌ها ۴۰×۴۰ سانتی‌متر باشد، برای دستیابی به این فضای ۴.۵ متری، فاصله آکس به آکس ستون‌ها باید ۴.۹ متر باشد. برای سه ماشین، فاصله داخلی بین دو ستون باید ۷ متر باشد. این نکته در طراحی ستون‌گذاری پارکینگ بسیار حائز اهمیت است.
ارتفاع مورد نیاز پارکینگ و ورودی‌ها
حداقل ارتفاع مورد نیاز برای پارکینگ معمولاً از ارتفاع فضای مسکونی (حدود ۳ متر) کمتر است.
- حداقل ارتفاع مجاز پارکینگ از کف تمام شده تا زیر پایین‌ترین المان سازه‌ای یا تاسیساتی،۲.۲ متر در پارکینگ‌های کوچک و ۲.۴ متر در پارکینگ‌های متوسط و بزرگ است. حداکثر ارتفاع می‌تواند تا حدود ۳ متر نیز در نظر گرفته شود.
- حداقل ارتفاع آزاد درب ورودی پارکینگ نباید کمتر از ۲۱۰ سانتی‌متر باشد. در پارکینگ‌های کوچک خصوصی، اگر ورودی و خروجی سواره و پیاده از هم جدا باشند، این ارتفاع می‌تواند تا ۱۹۵ سانتی‌متر نیز کاهش یابد.
- برای پارکینگ‌های بزرگ عمومی، حداقل ارتفاع مفید ورودی و خروجی ۲.۴ متر است، در حالی که برای پارکینگ‌های خصوصی ۲.۱ متر می‌باشد.
مسیرهای دسترسی و فضای گردش
خودروها علاوه بر فضای پارک، به فضای کافی برای حرکت و گردش نیاز دارند.
- عرض معبر و رمپ ورودی پارکینگ در پارکینگ‌های کوچک و متوسط حداقل سه متر و در پارکینگ‌های بزرگ حداقل شش متر است.
- فضای گردش خودروها در تمامی قسمت‌های پارکینگ که خودرو نیاز به چرخش دارد، بایستی ۵ متر در ۵ متر در نظر گرفته شود. این فضای گردش می‌تواند بین چند خودرو مشترک و همپوشان باشد، که این خود یکی از تکنیک‌های بهینه‌سازی فضا در طراحی پارکینگ است.
- شعاع گردش مورد نیاز برای انواع خودروهای سواری بین ۵ متر تا ۶ متر متغیر است. کامیون‌ها و خودروهای بزرگتر به شعاع گردش بسیار بیشتری نیاز دارند.
- مسیر آزاد برای حرکت خودروها در پارکینگ با حداقل عرض ۳ متر باید طراحی شود. این مسیر می‌تواند با فضای مورد نیاز پشت ماشین‌ها همپوشانی داشته باشد.
- استفاده از رمپ برای دسترسی خودرو به کدهای ارتفاعی متفاوت از معبر (بالاتر یا پایین‌تر) ضروری است. رمپ می‌تواند در حیاط طراحی شود. استفاده از رمپ‌های مکانیزه یا چیدمان اتوبوسی/سوئیچی نیز از روش‌های تامین پارکینگ در زمین‌های با عرض کم است. رمپ‌های ضربدری می‌توانند به حداکثرسازی فضای پارک کمک کنند. صفحات ضد لغزندگی بر روی رمپ پارکینگ‌ها، به ویژه در ساختمان‌های نوع “د”، الزامی و برای سایر کاربری‌ها توصیه می‌شود.
انواع پارکینگ و نکات خاص طراحی
- پارکینگ خصوصی: توقفگاه‌های مخصوص ساکنان و کاربران ساختمان.
- پارکینگ عمومی: توقفگاه‌های مخصوص تصرفات عمومی و یا پارکینگ‌هایی که عموم می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. در پارکینگ‌های بزرگ عمومی پیش‌بینی سرویس بهداشتی الزامی است.
- پارکینگ‌های مکانیزه: سیستم‌هایی که دسترسی به دو کد ارتفاعی را فراهم کرده یا از چیدمان عمودی برای پارک استفاده می‌کنند.
- پارکینگ سوئیچی (چیدمان اتوبوسی یا Tandem): در پارکینگ‌های خصوصی، پارک کردن دو خودرو پشت سر هم به شرط عدم ایجاد مزاحمت برای یکدیگر و وجود فضای مانور کافی در داخل پارکینگ مجاز است. ابعاد طول و دهانه پارکینگ سوئیچی مشابه پارک اصلی است. در محاسبه تعداد کل محل توقف برای تعیین گروه پارکینگ، پارک‌های سوئیچی نیز منظور می‌شوند.
گروه‌بندی پارکینگ‌ها
پارکینگ‌ها بر اساس تعداد محل توقف خودرو گروه‌بندی می‌شوند:
- کوچک: حداقل سه محل توقف خودرو. (بر اساس جدول، ۱ تا ۳ ماشین)
- متوسط: چهار تا حداکثر بیست و پنج محل توقف خودرو. (بر اساس جدول، ۴ تا ۲۵ ماشین)
- بزرگ: بیش از بیست و پنج محل توقف خودرو.
هر گروه ارتفاع مفید مجاز و حداقل پهنای معبر/شیبراه ورودی مخصوص به خود را دارد.
پیشنهادی: مدیریت پیمان چیست؟ درصد مدیریت پیمان در سال 1404
لزوم تامین پارکینگ و تعداد مورد نیاز بر اساس کاربری
لزوم احداث پارکینگ معمولاً وابسته و مشروط به احداث بنای جدید است. با این حال، الزامات تامین پارکینگ به تفکیک کاربری‌های مختلف در جدول ضوابط مشخص شده است. به عنوان مثال، برای هر چهار تخت در هتل چهار ستاره یا بیمارستان، یک محل پارکینگ نیاز است. برای خرده‌فروشی‌ها و دفاتر تجاری، معمولاً به ازای هر ۵۰ متر مربع زیربنا یک محل پارکینگ لازم است. سینما و تئاتر به ازای هر ۱۵ صندلی، و رستوران‌ها به ازای هر ۲۵ متر مربع زیربنا، نیاز به یک محل پارکینگ دارند. این تعداد برای کاربری‌های دیگر مانند آموزشی، ورزشی، مذهبی و صنعتی متفاوت است.
پیشنهادی: 10 مرحله دریافت پروانه ساختمانی
سایر فضاهای پارکینگ: انباری و تاسیسات
فضاهای انباری و تاسیسات نیز معمولاً در طبقه پارکینگ یا همکف جانمایی می‌شوند.
- معمولاً به ازای هر واحد مسکونی، یک انباری باید در ساختمان پیش‌بینی شود. انباری‌ها ابعاد استاندارد مشخصی ندارند و بر اساس فضای باقی‌مانده طراحی می‌شوند، اما نباید آنقدر کوچک باشند که قابل استفاده نباشند. نکته مهم در طراحی انباری‌ها، باز شدن درب به سمت بیرون است تا فضای داخلی انباری هدر نرود. راهروی دسترسی به انباری حداقل باید ۹۰ سانتی‌متر عرض داشته باشد.
- فضای تاسیسات نیز بر اساس نیاز ساختمان (تعداد واحد، نفرات، نظر مهندس تاسیسات و ابعاد دستگاه‌ها) طراحی می‌شود. درب تاسیسات نیز مانند انباری به سمت بیرون باز می‌شود. راهروی دسترسی به تاسیسات به دلیل نیاز به جابجایی دستگاه‌های بزرگ، حداقل باید ۱.۵ متر عرض داشته باشد.
درب ورودی پارکینگ
حداقل عرض مفید درب ورودی پارکینگ (پشت تا پشت چارچوب) در پارکینگ‌های بزرگ حداقل شش متر و در پارکینگ‌های متوسط و کوچک حداقل سه متر است. این عرض می‌تواند هم‌عرض رمپ باشد. اگر تامین پارکینگ بیشتر نیاز به افزایش عرض درب داشته باشد، افزایش آن تا پنج متر مجاز است. تعداد درب‌های سواره‌رو بر اساس عرض یا طول زمین و اتصال به حیاط تعیین می‌شود. در زمین‌های با عرض تا ۱۲ متر یا طول تا ۳۰ متر معمولاً یک درب و بیش از آن حداکثر دو درب مجاز است.
جانمایی پله و آسانسور
محل قرارگیری راه پله و آسانسور در پلان پارکینگ بسیار مهم است و تاثیر زیادی بر پلان طبقات فوقانی دارد. این عناصر نباید مانعی برای توقف خودروها، باز شدن درب‌ها، یا دسترسی به انباری و فضاهای تاسیساتی ایجاد کنند. راهرو دسترسی به راه پله، لابی و آسانسور در کنار فضای پارک خودرو، حداقل باید ۸۰ سانتی‌متر عرض داشته باشد. استفاده از چیدمان‌های خاص (مانند رمپ و دستگاه ارتباطات عمودی ضربدری) می‌تواند به حداکثر کردن فضای پارکینگ کمک کند. بهتر است راه پله و آسانسور در انتهای بنا یا سمت دیوار همسایه قرار گیرند.
ایمنی و روشنایی پارکینگ
رعایت نکات ایمنی و تامین روشنایی مناسب در پارکینگ ضروری است.
- روشنایی: حداقل میزان روشنایی افقی و عمودی (لوکس) در پارکینگ‌های مسطح و چندطبقه بر اساس استاندارد مشخص شده است. برای مثال، در شرایط معمول پارکینگ مسطح حداقل ۲ لوکس روشنایی افقی و ۱ لوکس عمودی نیاز است، در حالی که در پارکینگ‌های چندطبقه حداقل روشنایی افقی ۱۰ لوکس و عمودی ۵ لوکس است. مدخل ورودی پارکینگ در روز به روشنایی بسیار بیشتری (تا ۵۰۰ لوکس افقی) نیاز دارد.
- ضربه گیر سرستون و صفحات ضد لغزندگی: استفاده از ضربه گیر سرستون در ساختمان‌های نوع “د” الزامی و برای سایر کاربری‌ها توصیه می‌شود تا از آسیب به ستون‌ها و خودروها جلوگیری شود. استفاده از صفحات ضد لغزندگی بر روی رمپ‌ها نیز، به ویژه در ساختمان‌های نوع “د”، الزامی و در سایر پارکینگ‌ها توصیه می‌شود. این صفحات می‌توانند به عنوان کفپوش هشداردهنده برای نابینایان نیز استفاده شوند.
نکات کلیدی و چالش‌های اجرایی (کمبود پارکینگ و ماده ۱۰۰)
یکی از دغدغه‌های اصلی در طراحی، تامین تعداد پارکینگ مورد نیاز بر اساس ضوابط است. در برخی موارد، ممکن است امکان تامین تمام پارکینگ‌های مورد نیاز وجود نداشته باشد که به آن “کسری پارکینگ” گفته می‌شود. در صورت عدم احداث پارکینگ یا عدم امکان تامین آن، کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری تنها می‌تواند جریمه تعیین کند و صدور حکم به تامین پارکینگ خارج از صلاحیت این کمیسیون است. با این حال، شهرداری‌ها ممکن است نسبت به ابعاد دقیق، به خصوص در موارد کسری کوچک (مانند چند سانتی‌متر)، حساسیت متفاوتی نشان دهند و گاهی با اخذ تعهد از مالک، کسری‌های جزئی را بپذیرند.
نتیجه‌گیری
طراحی پارکینگ فراتر از اختصاص یک فضا برای خودرو است. این فرآیند نیازمند درک دقیق ابعاد استاندارد، شناخت تاثیر موانع مختلف، توجه به فضای گردش و دسترسی، جانمایی صحیح سایر عناصر (مانند رمپ، پله، آسانسور، انباری و تاسیسات) و رعایت نکات ایمنی و نورپردازی است. تسلط بر این ضوابط و تکنیک‌های طراحی بهینه، نه تنها امکان تامین پارکینگ کافی را فراهم می‌کند، بلکه از بروز مشکلات اجرایی و قانونی جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت کلی فضای ساختمان کمک می‌کند.
